İnşaat sektörünün yoğun bir şekilde artan etkisi, başta büyükşehirler olmak üzere yerleşim alanlarında kullanılan inşaat araçlarının sebep olduğu güvenlik sorunlarını gündemde tutuyor.
Seyir halinde açılan damperlere karşı 22 Şubat 2015 tarihinde yayınlanan AITM yönetmeliği ile ifade tedbirler kapsamında yerine getirilmesi zorunlu asgari şartlar damper kazalarının önlenmesi için yeterli olmadı ve kazalar devam etti.
Bunun üzerine Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, yeni bir çalışma yaparak, damper kazalarını önleyecek yeni tedbirleri belirledi ve düzenlenen yeni yönetmelik 26 Kasım 2016 tarihinde Resmi Gazetede yayınlandı.
İlgili Madde yönetmeliğin 33. Maddesine göre, yayın tarihinden 6 ay sonra yürürlüğe girecek olan yerine getirilmesi zorunlu yenilikler AITM yönetmeliğinin 15. maddesinde yer alıyor. Yerine getirilmesi zorunlu asgari şartlar 15. Maddenin (1). fıkrasının a), b) ve c) bentlerinde belirtiliyor
Seyir hızıyla ilgili olarak a) bendinde; “Damper tam olarak indirilmediğinde, aracın seyir hızını 10 km/saatten fazla olmayacak şekilde sınırlayan bir tertibat bulundurulur” ibaresine ek olarak; “Araç 10 km/saat hızın üzerinde seyrederken damperin açılmasını engelleyecek bir tertibat bulundurulur” ibaresi eklendi.
Yukarıda ifade edilen birinci tertibat 22 Şubat 2015 tarihinde yayınlanan AITM yönetmeliğince getirilen ve halen yürürlükte olan bir uygulama. İkinci tertibat ise yeni bir uygulama olup, yeni yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden sonra uygulanacak. Koşulun yerine getirilmesi için, araç 10 km/saat hızın üzerinde seyrederken tertibatın PTO’nun açılmasını engellenmesi yeterli olmayacak. Uygulanacak tertibatın, PTO veya PTO ve ardından damper emniyet kilidi açıldıktan sonra araç 10 km/saat hızın üzerine çıktığında damperin açılmasını engellemesi gerekiyor.
- a) bendinde yer alan bu iki tertibat 3. fıkraya göre, yeni imal edilecek ve tam tamamlanmamış araçlardan sonraki aşamalarda damper üst yapısı monte edilecek araçlara uygulanacaktır. fıkraya göre, tamamlanmış araç olarak tescil edilmiş, ancak ilk defa damper üst yapısı monte edilerek tadilat yapılan araçlarda, 5. fıkraya göre, ilk defa damperli yarı römork çekmek üzere tadil edilecek tam araçlarda ve 6. fıkraya göre, N1 kategori araçlarda uygulanmayacak.
- b) bendinde; araç yürür vaziyetteyken damper açıksa veya açılırsa, araçlarda sürücüyü ikaz etmek için sesli uyarı veren ve sürücünün direkt görüş alanı içerisinde bulunan görsel ikaz sistemleri bulunur denilmiştir.
Bu tertibatta 22.02.2015 tarihinde yayınlanan AITM yönetmeliğince getirilen ve halen yürürlükte olan bir uygulama olarak değiştirilmedi.
Konuyla ilgili yönetmeliğin c) bendinde; “PTO devreye alındıktan sonra elle yapılan ilave bir işlem ile damper kaldırılır veya elle yapılan bir işlemin ardından, PTO’nun devreye alınması için el ile ilave bir işlem yapılarak damper kaldırılır” deniliyor.
C bendinin girişinde yer alan bu ilk cümlede, PTO ve damperin nasıl açılıp kapanacağı açıklanırken, emniyet kilidi tertibatı ile olan ilişkileri açıklanmıyor. Bu nedenle bu cümle, aynı bendde ayrıca ile başlayan ve uygulanması zorunlu emniyet kilidini de içeren PTO emniyet kilidi ve damperin birlikte nasıl çalışacaklarının anlatıldığı cümlelerin, bir ön açıklaması niteliği taşıyor. Bunların devamında c) bendiyle getirilen zorunlu yenilik açıklanırken; “Ayrıca, damperi aracın şasesine kilitleyen bir emniyet kilidi tertibatı bulundurulur. Emniyet kilidinin açılması PTO’nun açık olması şartına, emniyet kilidinin kapatılması damperin kapalı olması şartına bağlıdır” ifadesine yer verilmiş.
Emniyet Kilidi-PTO
- c) bendinde emniyet kilidi ve onun nasıl çalışacağı açıklanırken, ‘emniyet kilidinin açılması PTO’nun açık olması şartına, kapatılması ise damperin kapalı olması şartına bağlıdır’ denilmiştir. Burada emniyet kilidinin PTO’dan sonra damperden önce açılacağı anlatılmıştır. Emniyet kilidini açıp kapatacak olan işlem, PTO’yu açıp kapatacak olan işlem ile damperi açıp kapatacak olan işlemin arasında yapılacak. Buna göre PTO, emniyet kilidi ve damperin sırasıyla açılması, kapatılırken de damper, emniyet kilidi ve PTO’nun sırasıyla kapatılması gerekiyor. Bu sıranın zorunlu olarak takip edilmemesi durumunda, “emniyet kilidinin açılması PTO’nun açık olması şartına, kapatılması ise damperin kapalı olması şartına bağlıdır” cümlesiyle istenilen koşul yerine getirilmemiş olur.
Konuyla ilgili bilgi aldığımız Makine Mühendisi Özer Meriç, bunun gerçekleşmesi için de, PTO’yu açıp kapatan, emniyet kilidini açıp kapatan ve damperi kaldırıp indiren işlemlerin öncelik sırasına göre aktif olması gerektiğini kaydetti. Ayrıca yönetmelikte olmamasına rağmen, sürücüye en son hangi işlemi yaptığını hatırlatacak, ikaz ışıklarının olması faydalı olacağını söyledi.
Yönetmelikte yerine getirilmesi zorunlu olan bu yeniliklerin, yerine getirilip getirilmediği, 27 Nisan 2017 tarihinden itibaren, 2. fıkrada belirtilen şekilde belgelenecek.
- fıkrada belirtilen araçlara 1. fıkra a) bendi gereğince uygulanması zorunlu olan birinci tertibat yeni olmayıp 22.02.2015 tarihinde yayınlanan AITM yönetmeliğince getirilen ve halen yürürlükte olan bir uygulama. Bu tertibat bir hız sınırlaması olup, bunun uygulanması aracın yazılımına müdahale gerektirdiğinden, bu araç üreticisi firmalarca, araçların üretimi esnasında yerine getirilmekte ve araçlar bu şekilde satışa sunulmaktadır.
Meriç bu konuyla ilgili şu detaylara dikkat çekti; “İkinci tertibatın damperin açılmasını engellemesi gerektiğinden, üstyapı tertibatının içinde düşünülmeli. Aracın 10 km/saat hızı aştığı algılanarak damperin kalkması engellenmeli. Burada aracın hızının 10 km/saati PTO veya damper emniyet kilidinin açılmasından sonra da açılabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle PTO’nun açılmasının engellenmesi yeterli olmayacaktır.”
Başarı İçin Denetim Şart
Uygulamaya 26 Nisan 2017 tarihi itibari ile başlanacak olan bu yeniliklerin denetlenmesinin önemini de hatırlatan Meriç, Bu konunun yeterli düzeyde denetlenmemesi yönetmelikle ulaşılması amaçlanan hedeflere ulaşılmasını engelleyecek ve maddi hasarlarla, yaralanmalarla ve ölümlerle sonuçlanan damper kazalarının devamına neden olacaktır. Bu nedenle, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca hazırlanan, AITM yönetmeliğindeki, damperli araçlarla ilgili, güvenlik tedbirlerinin yerine getirilip getirilmediğinin etkin bir şekilde denetlenmesi, bunların ağır kusur listesinde yer almasına, kısa sürede bunun ilan olunmasına ve TUVTURK aracılığıyla denetlenmesine bağlıdır” dedi.
